In Nederland krijgt 1 op de 3 mensen enige vorm van kanker. Kanker ontstaat door kleine foutjes in het genetische materiaal van een cel in het menselijk lichaam. Sommige levensgewoonten beïnvloeden de kans op het ontstaan van kanker. Zo kunnen roken en het overmatige gebruik van alcohol bijdragen aan het ontwikkelen van een tumor in het slijmvlies van de mond- of keelholte.
De behandeling van deze zogeheten hoofd-halstumoren bestaat uit een combinatie van een operatie met nabestraling of chemotherapie gecombineerd met gelijktijdige bestraling. Dit zijn intensieve combinatietherapieën die veel van de patiënt eisen. Helaas hebben artsen geen methode om op voorhand te voorspellen welke patiënt beter met de ene dan wel de andere combinatietherapie behandeld zou kunnen worden. Die wens is er echter wel: om vóór de start van een behandeling te kunnen voorspellen of de patiënt baat zal hebben bij de gekozen therapie. ‘Ook zijn de combinatiebehandelingen voor ongeveer de helft van de patiënten onvoldoende effectief en komt de tumor na enige tijd terug. Voor hoofd-halstumoren is de overleving in de huidige groep patiënten nog lang niet hoog genoeg. Verdere verbetering van de therapie is dus ook gewenst,’ verteltSanne Martens-de Kemp, die promotieonderzoek deed bij VU medisch centrum.
In haar onderzoek heeft Martens-de Kemp uitgezocht welke genen belangrijk zijn voor de gevoeligheid van een cel voor chemotherapie. Dit heeft zij gedaan door in het lab één voor één twintigduizend genen uit te schakelen in de tumorcellen. ‘Dat hoefde ik gelukkig niet met de hand te doen. Daar hebben we een robot voor’, vertelt de promovenda. Op een plastic ondergrond worden de tumorcellen neergelegd, waarna door de robot speciaal geprepareerd RNA in de cellen wordt ingebracht. Dit RNA zorgt ervoor dat de eiwitproductie van een bepaald gen tijdelijk stil komt te liggen. Door de cellen vervolgens bloot te stellen aan een klein beetje chemotherapie, kan afgelezen worden welk geremd gende cellen gevoeliger maakt voor deze chemotherapie.
Uit deze procedure rolde een lijst genen die kan dienen om de gevoeligheid van tumoren op chemotherapie te voorspellen. Wanneer in een tumor blijkt dat een bepaald gen wel actief aanwezig is, kun je misschien beter kiezen voor de chirurgische behandeling met nabestraling. Daarmee kan de behandeling met chemotherapie doelgerichter worden toegepast. Ook vond Martens-de Kemp genen die essentieel zijn voor de overleving van tumorcellen. Deze kunnen de basis vormen voor geheel nieuwe behandelingen tegen hoofd-halskanker. Daar wordt nu ook verder aan gewerkt.